آبنما چیست ؟

به طور خلاصه باید گفت آبنما وسیله یا سازه ای است که در آن آب نقش اصلی را داشته و محور کل مجموعه به شمار می آید . این مجموعه با هدف ایجاد محیطی فرح بخش ایجاد میگردد. این ساده ترین و خلاصه ترین تعریفی است که میتوان بوسیله آن آبنما را توضیح داد . آبنماها بسته به این که در چه مکان و با چه هدفی طراحی و اجرا می گردند انواع مختلفی دارند . اما ابتدا بایستی تاریخچه و پیدایش آبنما را بررسی نماییم

قدیمی‌ترین‌ها

آبنماهای خانگی و آبنمای سنگی شکل اصلی آبنما در آن زمان بوده است. در حقیقت فرم یک آبنما در دوران باستان بیشتر از همه ترکیبی از مجسمه و آب بود . ساخت آبنما در آن دوران توسط مجسمه سازان زبردست صورت می‌پذیرفت. یکی از قدیمی ترین آبنماهای تاریخ آبنمای شهر پمپی است.

 

تاریخچه آبنما

شاید بتوان پیدایش آبنما را به روم باستان نسبت داد. اولین بار، در هزار سوم قبل از میلاد مسیح، در بین النهرین، روم و ایران باستان، آبنما ساخته شد. درقرن پانزدهم میلادی اولین آبنماهای درونی در ویلای افراد متمول اجرا گردید.

آبنما در معماری باغ‌های ایرانی
از دیر باز وجود آب نما و استخر در باغ‌های ایران یکی از اصلی ترین فاکتور های احداث باغ بوده است .حوض‌های باغ‌های قدیمی دارای عمق زیاد و چندین فواره در مرکز بوده‌اند. نمونه مهم این حوض‌ها استخر باغ بزرگ هزار جریب است که در دوره صفویه در اصفهان احداث شد و چهارصدوپنجاه فواره داشت.
در ایران باستان آب نماد روشنایی و طهارت و پاکی قلمداد می‌شد و از اهمیت بالایی برخوردار بود. شاید علت این امر وضعیت اقلیمی و جغرافیای ایران بوده است . آب این مایه حیات بین ایرانیان قدر و منزلتی والا داشته است. اهمیت آب در نزد ایرانیان نه تنها به دلیل نیازها اولیه که به لحاظ معنوی نیز حائز اهمیت بوده و هست.
در این بین آب در مکان‌هایی نظیر پارک ها و مکان‌های عمومی از اهمیت دو چندان برخوردار است . در این حالت از عنصر آب به عنوان عاملی در جهت زیباسازی محیط استفاده می شود . آبنما به شکل کنونی اش از قرن نوزده میلادی پدید آمد . از نمونه های شاخص آبنما در جهان می‌توان به آبنمای برج خلیفه در امارات و آبنمای هتل وگاس در ایالات متحده اشاره کرد.

قدیمی‌ترین‌ها!

یکی از قدیمی ترین آبنماهای تاریخ آبنمای شهر پمپی است. شهر پمپی در ایتالیا مملو از  فواره‌هایی بوده که تغذیه آب آنها از مکان‌های مرتفع و دور تامین می‌شده است. آب از مناطق مرتفع به داخل ویلاهای افراد ثروتمند هدایت شده و در آنجا وارد نازل‌های سربی می‌شد که توسط ریختگران ماهر ساخته شده بود، پس از آن به سمت مجسمه‌های سنگی که حفره‌های زیادی در آن‌ها وجود داشت هدایت  می‌شد و به این شکل به مجسمه حالتی روحانی می‌بخشیدند.

آبنما در باغ‌های ایرانی

ایران خودمان نیز همیشه در بکارگیری عنصر آب در معماری ایران باستان و بعدتر در معماری اسلامی پیشرو بوده است. آبنما همیشه در فرهنگ ایران زمین مظهر پاکی و پرهیز از آلودگی بوده است. بخصوص استفاده از آب در معابد نقش مهمی در فرهنگ دینی مردمان ایران باستان داشته است . معبد آناهیتا در دوران حکومت ساسانیان را می‌توان نمونه‌ای بارز از هنر و مهارت مهندسان و معماران ایران باستان در استفاده از آب به‌شکل آبنما به شمار آورد.

معماری ایرانی - اسلامی

استاد کریم پیرنیا استفاده از آبنما به‌شکل ساختارمند که بیشتر بصورت دایره اجرا می شد را پادیاو می‌نامد . وی معتقد است به مرور و بخصوص پس از ورود اسلام به ایران آبنما به‌تدریج وارد مکان‌های مذهبی گردید . محوطه‌های بیرونی مساجد اکثرا دارای حوضچه وضو و آبنما بودند . همپنین استفاده از آبنماهای خطی که درون حوض‌ها قرار داشتند در معماری باغ‌های ایرانی مرسوم گشت. نمونه منحصربه‌فرد استفاده از آبنما در باغ‌های ایرانی ؛ باغ دولت آباد یزد است . معمار در این باغ به مهارتی مثال زدنی آب را به صورت تکرارشونده در فضا می‌چرخاند و طراوتی بی‌نظیر به محیط می‌بخشد. معماری باغ فین کاشان و چهل‌ستون نیز همگی برنقش آبنما در معماری ایرانی- اسلامی دلالت دارند.